Katamaran to typ jednostki pływającej posiadającej dwa równoległe kadłuby połączone pokładem. Taka konstrukcja sprawia, że katamarany cechują się znacznie większą stabilnością i przestrzenią niż tradycyjne jachty jednokadłubowe. W praktyce oznacza to, że katamaran podczas żeglugi nie przechyla się tak mocno jak jednokadłubowiec – pokład pozostaje bardziej poziomy, co docenią zwłaszcza osoby początkujące, dzieci czy cierpiące na chorobę morską. Dwa kadłuby zapewniają też większą wyporność i szerokość jednostki, przekładając się na obszerniejsze wnętrze: na katamaranie mamy więcej miejsca w kajutach, kambuzie (kuchni) i na pokładzie niż na podobnej długości jachcie jednokadłubowym.

Warto zauważyć, że katamaran dzięki swojej szerokości i dwóm silnikom (w przypadku jednostek z napędem mechanicznym) może być łatwy w manewrowaniu – doświadczony skipper potrafi obrócić katamaran praktycznie w miejscu, korzystając z przeciwbieżnych ruchów silników. Jednak dla początkującego skippera szerokość katamaranu bywa wyzwaniem przy cumowaniu – potrzebuje on więcej miejsca przy kei, a w marinach opłaty portowe mogą być wyższe (czasem liczone jak za dwie jednostki). Mimo tych drobnych wad, komfort i stabilność katamaranu czynią go atrakcyjną opcją dla osób zaczynających przygodę z żeglowaniem.

Typy katamaranów (żaglowe, motorowe, turystyczne, sportowe)

Katamarany występują w różnych odmianach, zależnie od rodzaju napędu i przeznaczenia. Do podstawowych typów należą:

• Katamarany żaglowe: Klasyczne katamarany napędzane siłą żagli. Wykorzystują wiatr tak, jak jednokadłubowe żaglówki, ale dzięki dwóm kadłubom potrafią osiągać większe prędkości przy sprzyjającym wietrze i zachowują lepszą stateczność. W tej kategorii mieszczą się zarówno duże katamarany turystyczne z kabinami (popularne w czarterach, np. modele Lagoon, Sunreef itp.), jak i katamarany sportowe – lekkie, pozbawione kajut konstrukcje do ścigania się (np. katamarany klasy Hobie Cat czy olimpijska klasa Nacra 17). Turystyczne żaglowe katamarany zapewniają komfort (wiele z nich ma 4–6 kabin, salon na pokładzie głównym itp.), natomiast sportowe katamarany żaglowe stawiają na osiągi i wymagają od załogi pewnego doświadczenia ze względu na dużą szybkość i zwinność.
  
  
• Katamarany motorowe: To katamarany wyposażone w silniki zamiast żagli. Dwa kadłuby dają im podobne zalety – stabilność i dużą przestrzeń – ale poruszają się dzięki napędowi spalinowemu lub elektrycznemu. Katamarany motorowe bywają wykorzystywane jako jachty motorowe turystyczne (np. luksusowe katamarany motorowe do czarteru, zapewniające więcej pokładów słonecznych i kabin niż jednokadłubowe jachty motorowe tej samej wielkości) oraz w rolach komercyjnych, np. katamarany pasażerskie (wycieczkowe) przewożące turystów. Ich dwukadłubowa konstrukcja pozwala często osiągać wysoką stateczność przy dużych prędkościach – wiele promów pasażerskich to właśnie katamarany motorowe. Z punktu widzenia żeglarza-amatora, mały katamaran motorowy może być ciekawą jednostką rekreacyjną na spokojne wody, łącząc zalety motorówki i stabilnej platformy do wypoczynku.
  
  
• Katamarany turystyczne: Określenie to odnosi się do katamaranów (zarówno żaglowych, jak i motorowych) zaprojektowanych z myślą o komforcie załogi i dalekich rejsach rekreacyjnych. Katamarany turystyczne mają bogate wyposażenie hotelowe (wygodne koje, kambuz, toalety morskie w każdej kabinie, klimatyzację itp.) i duży zapas paliwa czy wody, co pozwala na długotrwałe rejsy. Są chętnie czarterowane na ciepłych wodach – np. na Karaibach czy w rejonie Morza Śródziemnego – ponieważ oferują wygodę pływającego domu. Dzięki stabilności, podczas postoju na kotwicy katamaran nie buja się tak jak jednokadłubowiec, co podnosi komfort spania i wypoczynku dla turystów. Turystyczne katamarany żaglowe zwykle nie są tak szybkie jak sportowe jednostki (mają bardziej obszerny kadłub i nadbudówkę), ale zapewniają wystarczające osiągi, by sprawnie pokonywać morskie trasy i jednocześnie cieszyć wygodą.
  
  
• Katamarany sportowe: To kategoria obejmująca jednostki zaprojektowane do regat i rekreacji nastawionej na osiągi. Sportowy katamaran jest najczęściej lekki, pozbawiony zbędnych elementów wyposażenia, często niewyposażony w kabiny (lub z minimalnym pokładem). Przykładem są małe dwuosobowe katamarany plażowe (beach catamarans) używane w szkoleniach i zabawie przy brzegu, a także większe katamarany regatowe uczestniczące w zawodach żeglarskich. Cechuje je duża prędkość i zwrotność – potrafią “lecieć” na jednym kadłubie przy silniejszym wietrze. Wymagają jednak obycia z żeglarstwem, ponieważ ich obsługa jest bardziej wymagająca.

Czy w Polsce potrzebny jest patent, aby pływać katamaranem?

Polskie prawo nie wprowadza osobnej kategorii patentu dedykowanego katamaranom – obowiązują te same przepisy, co dla jachtów jednokadłubowych o danej wielkości i napędzie. Zatem to, czy potrzebujesz patentu, zależy od długości kadłuba i mocy ewentualnego silnika twojego katamaranu. Według obowiązujących przepisów na wodach śródlądowych nie trzeba posiadać patentu żeglarskiego, by prowadzić jacht (w tym katamaran) żaglowy o długości kadłuba do 7,5 metra. Oznacza to, że niewielkim katamaranem żaglowym (np. plażowym katamaranem sportowym czy małym katamaranem turystycznym poniżej 7,5 m) można pływać rekreacyjnie bez formalnych uprawnień. W praktyce jednak warto mieć podstawową wiedzę żeglarską i przestrzegać zasad bezpieczeństwa – wymagają tego przepisy i zdrowy. Jeśli katamaran żaglowy jest dłuższy niż 7,5 m kadłuba, w Polsce wymagany jest patent żeglarza jachtowego lub wyższy (jest to podstawowy patent żeglarski uprawniający m.in. do prowadzenia jachtów żaglowych bez ograniczeń na wodach śródlądowych oraz jachtów do 12 m długości po wodach morskich wewnętrznych i przybrzeżnych).

W przypadku katamaranów motorowych obowiązują przepisy jak dla łodzi motorowych. Osoba bez patentu motorowodnego może prowadzić na śródlądziu łódź z silnikiem o mocy poniżej 10 kW (około 13,6 KM). Taka moc wystarcza dla bardzo małych jednostek; większość dużych katamaranów motorowych przekracza ten limit, więc zazwyczaj wymagany jest patent sternika motorowodnego (podstawowy patent motorowy) do legalnego prowadzenia katamaranu motorowego po polskich wodach.

Jeśli chodzi o żeglugę katamaranem po morzu, polskie patenty także rozróżniają uprawnienia według wielkości jednostki. Patent Żeglarza Jachtowego uprawnia do prowadzenia jachtu (w tym katamaranu) żaglowego na wodach morskich wewnętrznych i przybrzeżnych, ale tylko do 12 m długości kadłuba. Większe morskie katamarany (powyżej 12 m) wymagają już patentu Jachtowego Sternika Morskiego, który uprawnia do prowadzenia jachtów żaglowych do 18 m długości po wodach morskich. Analogicznie w motorowodniactwie – podstawowy patent Sternika Motorowodnego pozwala na pływanie motorówkami po wodach śródlądowych i przybrzeżnych, a Morski Sternik Motorowodny rozszerza uprawnienia na morze (jachty motorowe do 18 m). W praktyce zatem, chcąc swobodnie pływać większym katamaranem (np. czarterowym 40-stopowym katamaranem ~12 m długości) po Bałtyku czy za granicą, należy posiadać patent Jachtowego Sternika Morskiego.

Jak bezstresowo zacząć przygodę z katamaranem – wskazówki dla początkujących

Pierwsze samodzielne rejsy katamaranem mogą budzić ekscytację, ale i zrozumiały stres. Oto kilka porad, które pomogą początkującym żeglarzom wejść w świat katamaranów pewniej i bez niepotrzebnych nerwów:

• Zdobądź podstawową wiedzę i uprawnienia: Nawet jeśli prawo nie wymaga od Ciebie patentu (np. chcesz pływać małym katamaranem po jeziorze), warto przejść kurs żeglarski. Na kursie żeglarza jachtowego nauczysz się teorii i praktyki prowadzenia jachtu, co przyda Ci się również na katamaranie. Szczególnie zwróć uwagę na manewrowanie dwukadłubowcem – jeśli masz taką możliwość, wybierz szkolenie, które obejmuje zajęcia na katamaranie lub skorzystaj z dedykowanych szkoleń na katamaranie. Po kursie warto zdać egzamin i uzyskać patent – uzyskasz uprawnienia i doda Ci to pewności siebie.
  
  
• Ćwicz na spokojnych wodach: Zanim wypłyniesz w dalekomorską trasę, poćwicz obsługę katamaranu w sprzyjających warunkach. Dzień z umiarkowanym wiatrem na jeziorze lub osłoniętym akwenie morskim to idealny moment, by poćwiczyć zwroty, manewry portowe, stawianie i zrzucanie żagli (jeśli to katamaran żaglowy) czy obsługę silników (w katamaranie dwie manetki zamiast jednej!). Stopniowo nabierzesz wprawy i oswoisz się z tym, że katamaran inaczej reaguje na ster niż jednokadłubowiec – mniej się przechyla, ma większą bezwładność przy skręcie. Dzięki treningowi w łatwych warunkach unikniesz stresu w sytuacji, gdy wiatr się wzmocni lub przestrzeń w porcie będzie ograniczona.
  
  
• Zaplanuj prostą trasę i dobrą pogodę: Na pierwszy samodzielny rejs wybierz nieskomplikowaną trasę – np. krótką pętlę po znanym jeziorze, albo prosty odcinek wzdłuż wybrzeża z portu A do B bez skomplikowanej nawigacji. Sprawdź prognozy pogody i postaraj się wypłynąć przy stabilnej, umiarkowanej aurze. Unikaj na starcie sztormowych warunków czy nocnej żeglugi. Jeśli to możliwe, pływaj za dnia i zawijaj do portu przed zmrokiem. Taki plan zapewni Ci więcej komfortu psychicznego. Pamiętaj, że katamaran daje poczucie dużego bezpieczeństwa dzięki stabilności – ale z drugiej strony na jego większą powierzchnię działa na wiatr, co odczujesz przy silniejszych podmuchach podczas manewrów. Dlatego spokojna pogoda to sprzymierzeniec początkującego skippera katamaranu.
  
  
• Zaangażuj załogę i dziel się obowiązkami: Katamaran często kusi, by zabrać większą grupę znajomych czy rodzinę ze względu na dużą przestrzeń. Niemniej zadbaj, by Twoja załoga wiedziała, jak może Ci pomóc. Przed wypłynięciem zrób odprawę bezpieczeństwa, pokaż, gdzie są kamizelki ratunkowe, gaśnice, jak obsłużyć podstawowe rzeczy (toaleta, radio). Rozdziel proste zadania: ktoś obserwuje drogę wodną, ktoś szykuje odbijacze do cumowania, inna osoba pomaga przy żaglach lub cumach. Gdy każdy ma swoją rolę, Ty nie musisz robić wszystkiego sam – to odciąża i zmniejsza stres. W razie trudniejszej sytuacji będziesz mieć wsparcie zamiast chaosu.
  
  
• Nie bój się prosić o pomoc lub szkolenie dodatkowe: Jeśli masz okazję, pływaj z bardziej doświadczonymi żeglarzami. Jednorazowy rejs z kimś, kto zna katamarany, może nauczyć Cię więcej niż samotne zmagania. W portach nie wahaj się poprosić marinero (pracownika mariny) o pomoc przy cumowaniu – w wielu marinach to standard, że ktoś pomoże przyjąć cumę czy wskazać miejsce. Doświadczona załoga innych jachtów też często służy radą. Żeglarze to z reguły pomocna brać – lepiej zapytać niż popełnić błąd ze stresu.
  
  
• Zadbaj o bezpieczeństwo: Brak stresu idzie w parze z poczuciem bezpieczeństwa. Dlatego przygotuj katamaran przed rejsem – sprawdź prognozę, stan techniczny jednostki (silniki, żagle, radio, kotwica), zaopatrzenie w paliwo, naładowanie baterii, światła nawigacyjne itp. Miej zawsze pod ręką telefon lub radio UKF i lokalne numery ratunkowe. Sprawdź, czy masz na pokładzie wymagane wyposażenie ratunkowe (kamizelki, koło ratunkowe, pirotechnika – szczególnie gdy wyruszasz w morze). Świadomość, że wszystko działa i jest zgodne z przepisami, znacząco uspokaja – możesz skupić się na przyjemności żeglowania, a nie martwić się, czy aby gaśnica jest sprawna.

Stosując te wskazówki, zbudujesz swoje doświadczenie krok po kroku. Pamiętaj, że każdy mistrz kiedyś zaczynał – nawet najbardziej wytrawni skipperzy katamaranów mieli swój pierwszy rejs. Ucz się we własnym tempie, a z każdym dniem poczujesz się pewniej na dwukadłubowej jednostce.